As mulleres de "Drácula" (III): santas ou...

Como conclusión ás dúas entradas anteriores, queremos suliñar que a palabra "vampiresa" e a imaxe da "vampiresa" ou "muller fatal" tivo un longo percorrido no cine e na cultura popular do século XX. Así define a RAE esta palabra: "mujer que aprovecha su capacidad de seducción amorosa en beneficio propio".
O concepto da muller e da sexualidade feminina que subxace á imaxe da "vampiresa" é que a muller ou é "santa" e asexuada ou é unha... "muller fatal" que só serve para perder aos homes, como se só elas fosen as responsables dos desexos que despertan no varón.
O varón victoriano anula e nega a sexualidade feminina, pero, lóxicamente, non pode deixar de desexala, co que convirte ese desexo en culpa e transfire a culpa ao propio obxecto do seu desexo, ata o punto de demonizalo e convertelo en algo "monstruoso".

No capítulo XVI, onde se produce a morte de Lucy a mans de van Helsing e os seus compañeiros, podemos ver neles reaccións de repugnancia (sincera?) ante a "voluptuosidade" e a desvergoña que amosa esta non-morta. Resulta enormemente sospeitosa a insistencia do narrador na "voluptuosidade" de Lucy.

Nesta escea de 'Drácula, príncipe das tebras', de Terence Fisher, podemos ver unha escea en que un grupo de varón (clérigos, ademáis), acaban violentamente cunha muller vampiro, suxeitándoa con forza e cravándolle unha estaca. Intelligentibus pauca...

As mulleres de 'Drácula' (II): mulleres "como é debido"

 Acaba o capítulo IV con Harker "abandoado" por Drácula en mans desas "mulleres demoníacas" que o acosan sexualmente e ábrese o capítulo V coa correspondencia de dúas mulleres victorianas. Da existencia dunha delas xa tiñamos noticia, pois non é outra que Mina, a prometida de Harker. Qué nos di de si mesma?

A través da carta que Mina escribe á súa amiga Lucy enterámonos de que é "mestra auxiliar", unha das poucas profesións que podía desempeñar "unha muller decente" na Inglaterra victoriana. Tamén nos enteramos de que practica a taquigrafía e a mecanografía, para... Prosperar na súa profesión? Non, para axudar no traballo ao seu futuro esposo. Non o di, pero ata é posible que pense en deixar a súa profesión para adicarse a ser, a tempo completo, a "señora de Harker". En capítulos posteriores veremos cómo Mina fai referencia ao seu desexo de ser periodista, que deixa de lado para casar, cómo incluso aprende de memoria os horarios de trens para axudar ao seu esposo, e tamén cómo non pode evitar facer unha broma ao doutor van Helsing, a quen lle entrega uns papeis escritos en taquigrafía, para satisfacer o seu ego; e ela misma explica este acto polo "regusto da mazá de Ëva".
Máis interesantes aínda son as respostas de Lucy. É rica e non traballa. Só espera que lle pidan matrimonio; e recibe tres peticións nun só día, o que lle provoca unha emoción que case nin se molesta en disimular.
Antes de entrar na elección de Lucy, fixémonos no que di das mulleres: "Temo que as mulleres non sempre somos tan honestas como deberíamos"; "Miña querida Mina, por qué os homes posúen tal grandeza de alma, cando nós, as mulleres, somos indignas deles?"
Non nos imos estender na coquetería de Lucy e no seu indisimulado goce polas tres proposicións de matrimonio, porque saltan á vista e son doadas de verificar. Só queremos suliñar que se trata dunha muller da súa clase social e do seu tempo, que ten interiorizado o discurso misóxino, aínda que é perfectamente consciente da hipocresía que implica.
Agora ben, é consciente do que representa a súa elección? Stoker convértea nun Paris feminimo, e, coma o príncipe troiano, debe elixir entre a beleza (Morris, o texano/Afrodita), a sabedoría (o doutor Seward/Atenea) e a posición social (Holmwood/Hera). A súa elección, non o oculta, está tomada dende o principio. Opta pola posición social. Pero sigamos lendo. Pode haber forzas con que ela non conta, forzas irracionais e tentadoras contra as que, quizáis, non teña unha forza de vontade tan férrea como a de Harker.

O clasismo en Drácula

Escasa é a presenza da clase traballadora na novela, pero chama a atención o xeito en que é retratada. Cando o reporteiro do Pall Mall, no capítulo VIII, reproduce a súa entrevista co garda do zoolóxico, insiste na petición reiterada de propinas por parte do traballador. En capítulos sucesivos, primeiro un doutor compañeiro de Seward (capít. XII) e despóis o propio Johnathan Harker (capítulo XVII), cando se entrevistan cos carreteiros ou transportistas que levan varias caixas de terra dende a abadía de Carfax, reflicten a insistencia dos traballadores en recibir unha propina que lles axude a curar a súa "espantosa sede". Pode que haxa unha broma, un tópico que se nos escapa, pero da a sensación de que este é concepto que o autor ou polo menos as súas persoaxes teñen da clase traballadora. É máis, unha das criadas da familia Westenra, que se presta voluntariamente a velar o cadáver de Lucy, resulta ser pouco leal coa súa defunta ama e moi interesada, pois, ao día seguinte, Van Helsing descubre que roubara o crucifixo que el deixara sobre o rostro de Lucy para protexela do vampiro. Lembremos que os nosos protagonistas pertencen aos estratos máis elevados da sociedade ou que están en camiño de ascender a eles. Por exemplo, cando Mina, no capítulo XII, escribe á súa amiga Lucy, ignorando que está xa morta, transmítelle o "respetuoso saúdo" do seu esposo, Johnathan, pero, a renglón seguido, engade que lle parece un saúdo demasiado distante e frío porque Johnathan xa non é un simple pasante, senón socio do seu bufete de avogados; por tanto, pode permitirse ser un pouco máis cercano coa amiga rica da súa esposa. Nótese o clasismo que destila a pasaxe.

 

As mulleres en 'Drácula' (I): o "tíaso" de Drácula

 Durante a súa estancia no castelo, Harker sofre o ataque de tres mulleres vampiro, nunha escea cargada de erotismo. "É novo e forte. Hai bicos para todas". Harker cae preso do seu feitizo, da súa voluptuosidade e da súa morbosa beleza. "Desexaba que aqueles beizos me bicasen". Cando redacta o seu diario, non pode deixar de sentir vergoña pensando en que Mina, a súa prometida, pode ler esta escea algún día. Qué grande contraste hai entre estes escuros desexos e os castos pensamentos con que o noso protagonista evoca sempre á súa amada! Cómo é que Harker está tan indefenso fronte aos engados das vampiresas? É só o poder destas demoníacas mulleres ou son os propios instintos do xoven avogado, eses instintos reprimidos que explotan agora no entorno adecuado?
Nótese que son elas quen toman a iniciativa e que, ao longo da novela, son as únicas persoaxes femininas que veremos amosando esta agresividade e esta sexualidade explícita. Pobre Johnathan! Quén podía imaxinar que as mulleres tivesen líbido?...
Este artigo pode darnos unha idea do transgresiva que era esta escea aínda a finais do século XIX, cando as mulleres, por decreto social, carecían de desexo sexual.
A escea é interrumpida por un Drácula furioso, que non quere ceder a súa vítima ata ter cumpridos os seus plans. Neste caso, é o conde quen, curiosamente, salva a "decencia" e os "bos costumes". As vampiras non teñen máis remedio que enfriar o seu "entusiasmo", aínda que botando en cara a Drácula que el non sabe "amar". Na película de Francis Ford Coppola 'Bram Stoker's Dracula, de 1992, estas tres mulleres demoníacas aparecen retratadas coma un verdadeiro tíaso, coma ménades en éxtase, seguidoras de Dioniso que celebran salvaxes ritos en plena natureza, deixando atrás as ataduras e normas sociais e deixándose levar polos seus instintos. Nun dos coros das 'Bacantes', de Eurípides, as mulleres cantan:
"Qué dozura cando probo, no monte, o sangue do cabrito inmolado, delicia da carne crúa!"

O castelo de Drácula?

Castelo de Bran

Benvidos a Transilvania, a derradeira provincia conquistada polas lexións de Roma, en latín a "terra máis aló dos bosques". De feito, o nome de "Rumanía" ven de ser este país o único do seu entorno que ten unha lingua derivada do latín.

Este é o castelo de Bran, un grande reclamo turístico que, tradicionalmente, é coñecido como o castelo de Drácula, aínda que a súa relación có personaxe é máis que dudosa. De todos modos, é bonito. Cómo será de noite, en inverno, cós montes cubertos de neve e os lobos esfameados ouveando preto das vilas? Ah, escoitádeos! Os fillos da noite... Qué música tan fermosa!... 

Castelo de Poenari

Este outro é o castelo Poenari, do que si se sabe con certeza que foi utilizado por Vlad Draculea.

O Drácula histórico... e outros vampiros

Vlad Draculea

Este é o retrato de Vlad Draculea, tamén chamado Vlad "Tepes" ("O Empalador"), noble rumano do século XV que naceu en Transilvania e foi príncipe desta rexión, así como de Valaquia. En Rumanía é admirado e recoñecido como un heroe nacional pola súa defensa da indepencia do país, en oposición ós turcos e a Hungría; pero tamén é lembrado pola súa extrema crueldade: de ahí o sobrenome de "Empalador", debido á súa marcada afección por esta forma de execución. El é a personaxe histórica na que está libremente baseado o "conde" Drácula de Bran Stoker. Vlad viviu nunha época e nunha rexión castigada polas guerras, onde as torturas, as matanzas e os abusos dos poderosos eran tristemente habituais. 

Henry Irving

Cóntase que os rasgos físicos do Drácula de Stoker están
inspirados no actor Henry Irving, con quen o novelista mantiña unha estreita relación profesional (Stoker era o seu segredario e o administrador do seu teatro) e, ao parecer, un tanto "vampírica", pois Irving era, segundo algúns testimonios, unha persoa absorbente, narcisista e manipuladora.
Outra personaxe de Transilvania a quen se lle atribúen numerosos crimes case "vampíricos" (foi acusada de torturar e asasinar a ducias de mozas para logo bañarse no seu sangue) é a condesa Erzsébet Bathory, tamén coñecida como "a condesa sanguenta". Ela foi a personaxe histórica que inspirou a Sheridan Lefanu a súa vampiresa Carmilla, protagonista dunha novela homónima que probablemente influiu no Drácula de Stoker.

O labirinto

Xa temos a frei Guillermo e a Adso na biblioteca, que resulta ser un labirinto. O tema do labirinto é antigo. Atopámolo xa na mitoloxía grega, na historia de Teseo, que se introduce no labirinto de Creta para enfrontarse ao Minotauro.

Ao longo da cultura occidental, o labirinto reaparece a miúdo na literatura e na arte. No século XX, o escritor arxentino Jorge Luis Borges trata en varias ocasións o tema do labirinto, por exemplo, no relato breve titulado 'A casa de Asterión', que é unha recreación do mito de Teseo. En 'La Biblioteca de Babel' imaxinou unha biblioteca onde tiñan cabida tódolos libros posibles, con tódalas variantes imaxinables, en tódolos idiomas; un labirinto que se aproxima ao mesmo Universo. Lembremos: entre a alfa e a omega, a primeira e a última das letras gregas, todo cabe no alfabeto.

Tendo en conta as xa mentadas - noutras entradas deste blog- similitudes entre Jorge Luis Borges e Jorge de Burgos (o nome, a cegueira, o cargo de bibliotecario...), non é aventurado pensar que Eco tiña en mente a biblioteca de Babel imaxinada por Borges cando concebiu a biblioteca da abadía.